نظریه ارزیابی شناختی (Cognitive Appraisal Theory) شناختی یکی از نظریه‌های مهم در روانشناسی هیجان است که بر نقش ارزیابی ذهنی افراد از رویدادها در شکل‌گیری هیجانات تأکید می‌کند. این نظریه توسط ریچارد لازاروس (Richard Lazarus) و دیگر محققان توسعه یافته است و بیان می‌کند که هیجانات نتیجه تفسیر شناختی فرد از یک موقعیت هستند، نه خود موقعیت. به عبارت دیگر، این ارزیابی شناختی است که تعیین می‌کند یک رویداد چگونه هیجانی خاص را ایجاد می‌کند.
مفاهیم کلیدی نظریه ارزیابی شناختی
۱. ارزیابی اولیه (Primary Appraisal)
فرد بررسی می‌کند که آیا یک رویداد برای اهداف، ارزش‌ها یا سلامتی او مربوط، مهم یا تهدیدکننده است.
ارزیابی مرتبط بودن (Relevance): آیا این رویداد به من ارتباطی دارد؟
ارزیابی ارزش/هدف (Goal Relevance): آیا این رویداد بر اهداف یا ارزش‌های من تأثیر می‌گذارد؟
ارزیابی نوع تأثیر (Goal Congruence): آیا این رویداد مثبت است (همسو با اهداف من) یا منفی (مخالف اهداف من)؟