قبل از شکل‌گیری تمدن‌های بزرگ مانند سومر، مصر، و دره سند، انسان‌ها به شیوه‌های کاملاً متفاوتی زندگی می‌کردند. این دوره‌ها عمدتاً شامل عصر سنگ (پارینه‌سنگی، میان‌سنگی و نوسنگی) می‌شد و جوامع انسانی بسیار ساده‌تر و وابسته به طبیعت بودند.
۱. دوره پارینه‌سنگی (عصر سنگ قدیم) – حدود ۲.۵ میلیون تا ۱۰,۰۰۰ سال پیش
در این دوره، انسان‌ها به صورت شکارچی-گردآورنده زندگی می‌کردند و هیچ شهر، کشاورزی یا حکومتی وجود نداشت.
ویژگی‌های زندگی:
مسکن: غارنشینی یا پناهگاه‌های موقت از شاخ و برگ درختان.
ابزارها: سنگ‌های تیز، استخوان و چوب برای شکار و پوست‌کنی.
غذا: شکار حیوانات (مانند ماموت‌ها، گوزن‌ها) و جمع‌آوری میوه‌ها و ریشه گیاهان.
اجتماع: گروه‌های کوچک ۲۰ تا ۵۰ نفره با رهبری غیررسمی.
هنر: نقاشی‌های غارنشینی (مثل غار لاسکو در فرانسه).
انسان‌های این دوره:
هومو هابیلیس (اولین سازندگان ابزار).
هومو ارکتوس (استفاده از آتش).
نئاندرتال‌ها و هومو ساپینس (انسان هوشمند).
۲. دوره میان‌سنگی – حدود ۱۰,۰۰۰ تا ۸,۰۰۰ سال پیش
با پایان عصر یخبندان، تغییرات آب‌وهوایی باعث تحول در زندگی انسان شد.
ویژگی‌های زندگی:
شکار دقیق‌تر: استفاده از تیر و کمان و تله.
جانوران اهلی‌شده: سگ اولین حیوانی بود که توسط انسان اهلی شد.
تحرک کمتر: برخی گروه‌ها به‌جای کوچ‌نشینی، نیمه‌کوچ‌نشین شدند.
۳. دوره نوسنگی (انقلاب نوسنگی) – حدود ۸,۰۰۰ تا ۳,۰۰۰ سال پیش
این دوره، آغاز کشاورزی و یکجانشینی بود و پایه‌های اولین تمدن‌ها را بنا نهاد.
دستاوردهای بزرگ:
✅ کشاورزی: کاشت گندم، جو و عدس در "هلال حاصلخیز" (بین‌النهرین).
✅ دامداری: اهلی کردن گاو، گوسفند، بز و خوک.
✅ سکونت‌گاه‌های دائمی: روستاهای اولیه مانند چاتال‌هویوک (ترکیه امروزی) با خانه‌های گلی.
✅ ابزارهای پیشرفته: تبرهای سنگی صیقل‌خورده، سفالگری.
✅ تجارت ابتدایی: مبادله سنگ‌های قیمتی و ابزارها بین مناطق.
چرا کشاورزی انقلابی بود؟
افزایش جمعیت به دلیل غذای پایدار.
ذخیره غذا → تقسیم کار (بعضی کشاورزی، بعضی صنعت).
نیاز به مدیریت منابع → تشکیل رهبری متمرکز (آغاز حکومت).
۴. گذار به عصر مس و برنز (۳,۰۰۰ سال قبل از میلاد به بعد)
با کشف فلزات، انسان‌ها ابزارهای بهتری ساختند و روستاها به شهرهای اولیه تبدیل شدند. اینجا بود که تمدن واقعی آغاز شد:
ساخت معابد و کاخ‌ها (مثل زیگورات‌های سومری).
اختراع خط (برای ثبت مالیات و قوانین).
تشکیل حکومت‌های متمرکز.
جمع‌بندی: زندگی پیش از تمدن‌ها چگونه بود؟
| دوره | شیوه زندگی | ابزارها | تحولات کلیدی |
|---|---|---|---|
| پارینه‌سنگی | شکارچی-گردآورنده | سنگ‌های تیز، نیزه | کشف آتش، نقاشی غارها |
| میان‌سنگی | نیمه‌کوچ‌نشینی | تیر و کمان | اهلی کردن سگ |
| نوسنگی | کشاورزی و روستانشینی | ابزارهای سنگی صیقلی | یکجانشینی، سفالگری |
| مس و برنز | شهرنشینی اولیه | ابزارهای فلزی | اختراع خط، تشکیل حکومت |
سوال اساسی: چرا انسان‌ها از شکار به کشاورزی روی آوردند؟
تغییرات آب‌وهوایی پس از عصر یخبندان.
کاهش شکار به دلیل انقراض برخی حیوانات بزرگ.
مزیت‌های غذایی کشاورزی (تأمین پایدارتر غذا).