مهم‌ترین رشته‌کوه‌های زمین؛ دیوارهای سنگی سیارهٔ ما
رشته‌کوه‌ها از شگفت‌انگیزترین سازه‌های طبیعی زمین هستند؛ دیوارهایی عظیم که بر اثر میلیون‌ها سال فشار، فرسایش و حرکت صفحات زمین‌ساختی پدید آمده‌اند. این زنجیره‌های سنگی نه‌تنها بر آب‌وهوا و رودها اثر می‌گذارند، بلکه زیستگاه هزاران گونهٔ جانوری و گیاهی منحصربهفرد نیز به شمار می‌آیند. در ادامه، با مهم‌ترین رشته‌کوه‌های جهان آشنا می‌شویم — از آندِ بلند در آمریکای جنوبی تا البرزِ باشکوه در شمال ایران.
رشته کوه هیمالیا - منبع عکس: ویکی پدیا
۱. رشته‌کوه آند (Andes)
موقعیت: آمریکای جنوبی
بلندترین قله: آکونکاگوا – ۶۹۶۱ متر
آند طویل‌ترین رشته‌کوه جهان است؛ دیواری به طول ۷۰۰۰ کیلومتر که از جنوب شیلی تا ونزوئلا کشیده شده. این کوه‌ها از نظر زمین‌شناسی بخشی از «حلقهٔ آتش اقیانوس آرام» هستند و چندین آتشفشان فعال در خود دارند. در دامنه‌های آند، تمدن‌های کهنی چون اینکا شکل گرفتند و هنوز روستاهای کوهستانی با زندگی سنتی در آن پابرجاست.
۲. رشته‌کوه هیمالیا (Himalaya)
موقعیت: جنوب آسیا
بلندترین قله: اورست – ۸۸۴۸ متر
هیمالیا جوان‌ترین و مرتفع‌ترین رشته‌کوه زمین است. حاصل برخورد صفحهٔ هند با صفحهٔ اوراسیاست که هنوز هم ادامه دارد. ۹ مورد از ۱۰ قلهٔ بلند جهان در این رشته قرار دارند. اینجا سرچشمهٔ رودهای عظیمی چون گنگ و براهماپوترا است و برای میلیون‌ها نفر، سرزمین مقدس و الهام‌بخش به‌شمار می‌آید.
۳. رشته‌کوه سیرا نوادا (Sierra Nevada)
موقعیت: ایالات متحدهٔ آمریکا
بلندترین قله: مانت ویتنی – ۴۴۲۱ متر
سیرا نوادا در زبان اسپانیایی به‌معنای «کوه‌های برفی» است. این رشته در کالیفرنیا واقع شده و از مهم‌ترین مناطق طبیعی آمریکاست؛ جایی که پارک ملی یوسمیتی با صخره‌های گرانیتی عظیم خود قرار دارد.
۴. رشته‌کوه آلپ (Alps)
موقعیت: اروپا (میان فرانسه، سوئیس، ایتالیا، اتریش و...)
بلندترین قله: مون‌بلان – ۴۸۰۸ متر
آلپ نماد کوهستان اروپا است. این رشته‌کوه از نظر زمین‌شناسی جوان و از نظر گردشگری بسیار فعال است. شهرهای کوچک و روستاهای دامنه‌های آلپ از زیباترین مناطق جهان به‌شمار می‌روند و زمستان‌های آن بهشت اسکی‌بازان است.
رشته کوه آند. منبع عکس: ویکی پدیا
۵. رشته‌کوه اورال (Ural)
موقعیت: روسیه
بلندترین قله: نارودنایا – ۱۸۹۵ متر
اورال مرز طبیعی میان اروپا و آسیا به‌شمار می‌آید. اگرچه ارتفاع چندانی ندارد، اما از نظر زمین‌شناسی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا حاوی معادن غنی فلزات و سنگ‌های قیمتی است.
۶. رشته‌کوه زاگرس (Zagros)
موقعیت: جنوب و غرب ایران
بلندترین قله: دنا – ۴۴۰۹ متر
زاگرس با امتداد بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر، طولانی‌ترین رشته‌کوه ایران است و در اثر فشار صفحهٔ عربی بر فلات ایران پدید آمده. این رشته هم مرز میان اقلیم‌های گرم خوزستان و فلات مرکزی است و نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن‌های باستانی ایران دارد.
۷. رشته‌کوه البرز (Alborz)
موقعیت: شمال ایران
بلندترین قله: دماوند – ۵۶۱۰ متر
البرز همچون دیواری سبز و سپید میان دریای خزر و فلات مرکزی کشیده شده است. این رشته‌کوه جوان و فعال زمین‌ساختی، خانهٔ قلهٔ آتشفشانی دماوند است و پوشش گیاهی‌اش از جنگل‌های هیرکانی تا قله‌های برفی گسترده است. در اسطوره‌های ایرانی، البرز جایگاهی مقدس دارد.
۸. رشته‌کوه پامیر (Pamir)
موقعیت: آسیای مرکزی (تاجیکستان، افغانستان، چین)
بلندترین قله: ایسماعیل‌سامانی – ۷۴۹۵ متر
پامیر را «بام جهان» می‌نامند. این منطقه نقطهٔ تلاقی چند رشته‌کوه بزرگ مانند هندوکش و تیان‌شان است و سرچشمهٔ بسیاری از رودخانه‌های بزرگ آسیایی محسوب می‌شود.
۹. رشته‌کوه هندوکش (Hindu Kush)
موقعیت: افغانستان و پاکستان
بلندترین قله: تیرچ میر – ۷۰۸۸ متر
هندوکش از کهن‌ترین رشته‌کوه‌های آسیاست و در مسیر تاریخی جادهٔ ابریشم قرار دارد. این کوه‌ها در طول تاریخ، مرز طبیعی تمدن‌های هند و ایران باستان بوده‌اند.
۱۰. رشته‌کوه آلتایی (Altai)
موقعیت: مرز میان روسیه، چین، مغولستان و قزاقستان
بلندترین قله: بلوخا – ۴۵۰۶ متر
آلتایی یکی از بکرترین مناطق کوهستانی جهان است و زیستگاه گونه‌های نادر مانند پلنگ برفی. دریاچه‌های شفاف و جنگل‌های کهن آن، منظره‌ای رؤیایی به این رشته بخشیده‌اند.
۱۱. رشته‌کوه دولومیت (Dolomites)
موقعیت: شمال ایتالیا
بلندترین قله: مارمولادا – ۳۳۴۳ متر
این کوه‌ها از سنگ‌های آهکی خاصی به نام دولومیت ساخته شده‌اند و چشم‌اندازی منحصربهفرد دارند. به‌دلیل زیبایی استثنایی، دولومیت‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند.
۱۲. رشته‌کوه قفقاز (Caucasus)
موقعیت: میان دریای خزر و دریای سیاه
بلندترین قله: البروس – ۵۶۴۲ متر
قفقاز محل تلاقی اروپا و آسیاست. این منطقه ترکیبی از طبیعت وحشی، فرهنگ‌های متنوع و تاریخ پیچیده است. قلهٔ البروس بلندترین نقطهٔ قارهٔ اروپا محسوب می‌شود.
۱۳. رشته‌کوه پیرنه (Pyrenees)
موقعیت: مرز فرانسه و اسپانیا
بلندترین قله: آنه‌تو – ۳۴۰۴ متر
پیرنه از قدیمی‌ترین رشته‌کوه‌های اروپا است. این منطقه مرز طبیعی میان دو فرهنگ فرانسوی و اسپانیایی بوده و هنوز هم دره‌ها و روستاهای بکری در آن وجود دارد.
۱۴. رشته‌کوه اطلس (Atlas)
موقعیت: شمال آفریقا (مراکش، الجزایر، تونس)
بلندترین قله: توبقال – ۴۱۶۷ متر
اطلس، دیوار سنگی آفریقاست. این رشته‌کوه در کنار صحرا قرار دارد و تفاوت شدیدی میان دو سوی خود ایجاد کرده. مردم بربر از هزاران سال پیش در دامنه‌های آن زندگی می‌کردند.
سخن پایانی
از آند تا البرز، از هیمالیا تا اطلس، رشته‌کوه‌ها تاریخ زمین را در دل خود نگه داشته‌اند. این غول‌های خاموش، شکل‌دهندهٔ اقلیم، سرچشمهٔ رودها و الهام‌بخش تمدن‌ها بوده‌اند. در سکوت سرد قله‌ها، هنوز نفس زمین به گوش می‌رسد.