بررسی علمی، فرگشتی و فلسفی نظریهٔ گایا
مقدمه: زمینِ زنده در نگاه نخست
آیا ممکن است زمین، این سیاره‌ی آبیِ بی‌همتا، چیزی بیش از یک سنگ گردان باشد؟ آیا آن‌گونه که جانوران و گیاهان در بدن ما زندگی می‌کنند، ما نیز سلول‌هایی از یک اَبَرارگانیسم به‌نام «زمین» هستیم؟ این ایده نه صرفاً شاعرانه، که واجد پیشینه‌ای علمی و جدی است — و نظریه‌ای به نام گایا آن را بنیاد گذاشت.
۱. خاستگاه نظریهٔ گایا: از علم تا استعاره
در دههٔ ۱۹۶۰، جیمز لاولاک، شیمی‌دان و مخترع انگلیسی، هنگام همکاری با ناسا برای یافتن حیات در مریخ، متوجه پدیده‌ای عجیب در زمین شد:
جوّ زمین از تعادل شیمیایی به‌دور است، اما پایدار باقی مانده. میزان اکسیژن، دما، شوری اقیانوس‌ها و حتی اسیدیته در بازه‌ای باریک نوسان می‌کنند — گویی چیزی این سامانه را تنظیم می‌کند.
او همراه با زیست‌شناس برجسته لین مارگولیس، نظریه‌ای جسورانه مطرح کرد: