سفر غذا در بدن انسان

از نخستین لقمه تا آخرین مرحله‌ی دفع

🔸 مرحلهٔ ۱: دهان – آغاز هضم

وقتی لقمه‌ای غذا وارد دهان می‌شود، فرایند گوارش آغاز می‌شود.
در دهان، دو فرایند مهم هم‌زمان رخ می‌دهد:

۱.1. جویدن (مکانیکی):

دندان‌ها غذا را تکه‌تکه و خرد می‌کنند. این کار سطح غذا را افزایش می‌دهد تا آنزیم‌ها بهتر به آن دسترسی پیدا کنند.

۱.2. آغشته شدن به بزاق (شیمیایی):

غدد بزاقی (پاروتید، ساب‌ماندیبولار، ساب‌لینگوال) بزاق ترشح می‌کنند که حاوی:

• آنزیم آمیلاز بزاقی (پتیالین): برای تجزیه نشاسته به قندهای ساده‌تر

• مخاط (موکوس): برای لغزنده‌کردن غذا و شکل‌گیری لقمه (بولوس)

در پایان، لقمه‌ای نیمه‌مایع، نرم و گردشده به‌وجود می‌آید.

---

🔸 مرحلهٔ ۲: گلو و مری – حرکت به‌سمت معده

با بلعیدن، لقمه وارد حلق (فارینکس) می‌شود و سپس از طریق مری (ازوفاگوس) به سمت معده می‌رود.

• اپی‌گلوت (درپوش نای): هنگام بلع بسته می‌شود تا غذا وارد نای و ریه‌ها نشود.

• حرکات دودی مری (Peristalsis): انقباضات موزونی که لقمه را به پایین می‌رانند.

---

🔸 مرحلهٔ ۳: معده – جایی برای هضم پروتئین

معده، کیسه‌ای عضلانی است که نقش مهمی در تجزیه غذا دارد. دیواره‌های آن اسید و آنزیم ترشح می‌کنند:

۳.1. اسید هیدروکلریک (HCl):

• محیط را اسیدی می‌کند (pH حدود ۱.۵ تا ۳.۵)

• باکتری‌ها را می‌کشد

• پروتئین‌ها را باز می‌کند تا آنزیم‌ها بهتر عمل کنند

۳.2. آنزیم پپسین:

آنزیم اصلی معده برای هضم پروتئین‌ها به پپتیدهای کوچک‌تر

۳.3. حرکات عضلانی:

غذا با اسید و آنزیم‌ها مخلوط می‌شود و تبدیل به مایع نیمه‌مایعی به‌نام کیموس (chyme) می‌شود.

---

🔸 مرحلهٔ ۴: رودهٔ باریک – مرکز اصلی هضم و جذب

پس از خروج تدریجی کیموس از معده، وارد دوازدهه (اثنی‌عشر – دئودنوم) می‌شود؛ نخستین بخش رودهٔ باریک.

۴.1. ترشحات صفرا و پانکراس:

• کبد: صفرا تولید می‌کند که در کیسهٔ صفرا ذخیره و هنگام نیاز رها می‌شود.

  • صفرا چربی‌ها را امولسیون می‌کند (قطعه‌قطعه کردن قطره‌های چربی)

• پانکراس (لوزالمعده):

  • لیپاز: برای هضم چربی‌ها

  • آمیلاز: برای تکمیل هضم نشاسته

  • تریپسین و کیموتریپسین: برای تجزیه پروتئین

  • بیکربنات: برای خنثی‌کردن اسید معده

۴.2. جذب مواد در ژژنوم و ایلئوم:

• سطح داخلی روده باریک پر از پرزها (villi) و میکروپرزها است که سطح جذب را افزایش می‌دهند.

• در این مرحله:

  • قندهای ساده، اسیدهای آمینه، اسیدهای چرب، ویتامین‌ها و مواد معدنی جذب می‌شوند.

  • مواد جذب‌شده از طریق خون یا سیستم لنفاوی به کبد و سایر اندام‌ها می‌رسند.

---

🔸 مرحلهٔ ۵: رودهٔ بزرگ – بازیافت و دفع

آنچه جذب نشده، وارد روده‌ی بزرگ (Colon) می‌شود.

۵.1. وظایف رودهٔ بزرگ:

• جذب آب و الکترولیت‌ها (مثل سدیم و پتاسیم)

• ساخت ویتامین‌های K و B توسط باکتری‌های مفید (فلور روده)

• تبدیل باقی‌ماندهٔ غذا به مدفوع (Feces)

۵.2. حرکت مدفوع:

• روده بزرگ به‌آرامی محتویات را به سمت رکتوم (راست‌روده) می‌فرستد.

• هنگام پر شدن رکتوم، میل به دفع (Defecation reflex) ایجاد می‌شود.

---

🔸 مرحلهٔ ۶: دفع – پایان مسیر

مدفوع که شامل آب، سلولز هضم‌نشده، باکتری‌ها، نمک‌ها و مواد زاید است، از طریق مقعد (Anus) و با کمک عضلات ارادی و غیرارادی دفع می‌شود.

---

جدول خلاصه مراحل

مرحله	اندام	فرایند اصلی
۱	دهان	جویدن + آمیلاز بزاقی
۲	گلو و مری	بلع + حرکات دودی
۳	معده	اسید + پپسین + تبدیل به کیموس
۴	روده باریک	هضم کامل + جذب مواد غذایی
۵	روده بزرگ	جذب آب + شکل‌گیری مدفوع
۶	رکتوم و مقعد	دفع نهایی

---

نکتهٔ جالب:

🔬 کل مسیر گوارش انسان حدود ۸ تا ۹ متر طول دارد!
⏱ از لحظه‌ی خوردن تا دفع کامل، ممکن است بین ۱۲ تا ۴۸ ساعت طول بکشد (بسته به نوع غذا، فعالیت بدنی، سلامت دستگاه گوارش و…).

---

سخن پایانی

بدن انسان ماشینی خارق‌العاده است؛ ماشینی که با دقتی شگفت‌انگیز، از لقمه‌ای ساده، انرژی، مواد سازنده و زباله تولید می‌کند. سفری که با طعم و لذت آغاز می‌شود، و با دفع پسماند پایان می‌یابد — اما در هر گام، میلیاردها سلول، آنزیم، اندام و فرآیند با هم در حال همکاری‌اند.