چرا به شهر تبریز شهر اولین ها می گویند؟

شهر تبریز به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین شهرهای ایران، به "شهر اولین‌ها" معروف است. این عنوان به دلیل پیشگامی تبریز در بسیاری از زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، صنعتی و سیاسی در تاریخ ایران به این شهر داده شده است. در ادامه به برخی از مهم‌ترین **"اولین‌ها"**ی تبریز اشاره می‌کنیم که دلیل این نام‌گذاری هستند:

۱. اولین چاپخانه در ایران (۱۸۱۶ میلادی)

• اولین چاپخانه ایران در سال ۱۲۲۷ هجری قمری (۱۸۱۶ میلادی) در تبریز تأسیس شد. این چاپخانه توسط میرزا زین‌العابدین تبریزی راه‌اندازی شد و اولین کتاب چاپ‌شده در ایران نیز در این چاپخانه منتشر گردید.

سلسله سربداران

سربداران (۷۳۷ تا ۷۸۳ هجری قمری / ۱۳۳۷ تا ۱۳۸۱ میلادی) جنبشی انقلابی و شیعه‌مذهب بودند که در قرن هشتم هجری در منطقه خراسان (شمال شرقی ایران امروزی) شکل گرفت و علیه ظلم و ستم حکومت مغولان و حاکمان محلی قیام کرد. این جنبش که نام آن به معنای «سر به داران» (اشاره به شهادت طلبی اعضای آن) است، به عنوان یکی از نخستین قیام‌های شیعی در ایران شناخته می‌شود و نقش مهمی در تضعیف حکومت ایلخانیان و احیای هویت ایرانی-اسلامی ایفا کرد.

---

خاستگاه و زمینه‌های شکل‌گیری سربداران

سربداران در واکنش به ظلم و فساد حاکمان مغول و عوامل محلی آنان در خراسان پدید آمدند. پس از فروپاشی ایلخانیان، هرج و مرج سیاسی و اقتصادی در ایران افزایش یافت و فشار بر مردم به ویژه کشاورزان و پیشه‌وران بیشتر شد. رهبران سربداران، که عمدتاً از طبقات پایین جامعه مانند دهقانان و صنعتگران بودند، با شعار عدالتخواهی و دفاع از مظلومان، جنبشی مسلحانه را سازماندهی کردند. مذهب شیعه نیز به عنوان عامل وحدت‌بخش در این جنبش نقش داشت.

سلسله ی مظفریان

مظفریان (۷۱۳ تا ۷۹۵ هجری قمری / ۱۳۱۴ تا ۱۳۹۳ میلادی) یکی از سلسله‌های محلی ایرانی بودند که در مناطق جنوب و مرکز ایران حکومت کردند. این سلسله توسط مبارزالدین محمد بن مظفر، یکی از امیران محلی، بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از حکومت‌های محلی در دوره انتقالی پس از ایلخانیان شناخته می‌شود. مظفریان نقش مهمی در حفظ نظم و امنیت در منطقه جنوب و مرکز ایران ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری مظفریان

مبارزالدین محمد بن مظفر، بنیان‌گذار سلسله مظفریان، از امیران محلی بود که در دوره افول ایلخانیان به قدرت رسید. او در سال ۷۱۳ هجری قمری با استفاده از هرج و مرج ناشی از سقوط ایلخانیان، کنترل مناطق یزد و کرمان را به دست گرفت و حکومت مظفریان را تأسیس کرد. مبارزالدین محمد به عنوان یکی از قدرتمندترین امیران منطقه، تلاش کرد تا نظم و امنیت را در منطقه برقرار کند.

گسترش قلمرو مظفریان

سلسله ی جلایریان

جلایریان (۷۳۶ تا ۸۳۴ هجری قمری / ۱۳۳۶ تا ۱۴۳۲ میلادی) یکی از سلسله‌های محلی ایرانی بودند که پس از سقوط ایلخانیان در مناطق عراق و غرب ایران حکومت کردند. این سلسله توسط شیخ حسن جلایر، یکی از امیران ایلخانی، بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از حکومت‌های محلی در دوره انتقالی پس از ایلخانیان شناخته می‌شود. جلایریان نقش مهمی در حفظ نظم و امنیت در منطقه عراق و غرب ایران ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری جلایریان

شیخ حسن جلایر، بنیان‌گذار سلسله جلایریان، از امیران ایلخانی بود که در دوره افول این سلسله به قدرت رسید. او در سال ۷۳۶ هجری قمری با استفاده از هرج و مرج ناشی از سقوط ایلخانیان، کنترل مناطق عراق و غرب ایران را به دست گرفت و حکومت جلایریان را تأسیس کرد. شیخ حسن جلایر به عنوان یکی از قدرتمندترین امیران منطقه، تلاش کرد تا نظم و امنیت را در منطقه برقرار کند.

گسترش قلمرو جلایریان

سلسله چوپانیان

چوپانیان (۷۳۸ تا ۷۵۸ هجری قمری / ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۷ میلادی) یکی از سلسله‌های محلی ایرانی بودند که در دوره افول ایلخانیان و پس از آن در مناطق آذربایجان و شمال غربی ایران حکومت کردند. این سلسله توسط شیخ حسن چوپانی، یکی از امیران ایلخانی، بنیان نهاده شد و به عنوان یکی از حکومت‌های محلی در دوره انتقالی پس از ایلخانیان شناخته می‌شود. چوپانیان نقش مهمی در حفظ نظم و امنیت در منطقه آذربایجان ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری چوپانیان

شیخ حسن چوپانی، بنیان‌گذار سلسله چوپانیان، از امیران ایلخانی بود که در دوره افول این سلسله به قدرت رسید. او در سال ۷۳۸ هجری قمری با استفاده از هرج و مرج ناشی از سقوط ایلخانیان، کنترل مناطق آذربایجان و شمال غربی ایران را به دست گرفت و حکومت چوپانیان را تأسیس کرد. شیخ حسن چوپانی به عنوان یکی از قدرتمندترین امیران منطقه، تلاش کرد تا نظم و امنیت را در منطقه برقرار کند.

گسترش قلمرو چوپانیان

سلسله ی ایلخانیان

ایلخانیان (۶۵۴ تا ۷۵۰ هجری قمری / ۱۲۵۶ تا ۱۳۳۵ میلادی) یکی از سلسله‌های مهم در تاریخ ایران بودند که توسط مغولان پس از حمله چنگیز خان تأسیس شد. این سلسله توسط هولاکو خان، نوه چنگیز خان، بنیان نهاده شد و بر بخش‌های وسیعی از ایران، عراق، قفقاز و آناتولی حکومت کرد. ایلخانیان نقش مهمی در تاریخ ایران و جهان اسلام ایفا کردند و با وجود ریشه‌های مغولی، به تدریج تحت تأثیر فرهنگ و تمدن ایرانی قرار گرفتند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری ایلخانیان

ایلخانیان از نوادگان چنگیز خان بودند که پس از فتح ایران، حکومت خود را در این منطقه تأسیس کردند. هولاکو خان در سال ۶۵۴ هجری قمری با فتح بغداد و سرنگونی خلافت عباسی، حکومت ایلخانیان را بنیان نهاد. او به تدریج کنترل خود را بر مناطق وسیعی از ایران و خاورمیانه گسترش داد و پایتخت خود را در مراغه و سپس در تبریز قرار داد.

گسترش قلمرو ایلخانیان

سلسله ی غوریان

غوریان (۵۴۳ تا ۶۱۲ هجری قمری / ۱۱۴۸ تا ۱۲۱۵ میلادی) یکی از سلسله‌های مهم در شرق جهان اسلام بودند که در مناطق افغانستان، ایران و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند حکومت کردند. این سلسله توسط علاءالدین حسین جهان‌سوز بنیان نهاده شد و به اوج قدرت خود تحت حکومت معزالدین محمد غوری رسید. غوریان نقش مهمی در گسترش اسلام، ترویج فرهنگ فارسی و توسعه هنر و معماری در شرق جهان اسلام ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری غوریان

غوریان از منطقه غور (در افغانستان امروزی) برخاستند و از قبایل محلی بودند که به تدریج به قدرت رسیدند. علاءالدین حسین جهان‌سوز، بنیان‌گذار سلسله غوریان، در سال ۵۴۳ هجری قمری با شکست دادن غزنویان، حکومت غوریان را تأسیس کرد. او به تدریج کنترل خود را بر مناطق شرقی ایران و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند گسترش داد.

گسترش قلمرو غوریان

سلسله سلجوقیان

سلجوقیان (۴۲۹ تا ۵۹۰ هجری قمری / ۱۰۳۷ تا ۱۱۹۴ میلادی) یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین سلسله‌های ترک-ایرانی بودند که بر بخش‌های وسیعی از خاورمیانه، آسیای مرکزی و آناتولی حکومت کردند. این سلسله توسط طغرل بیگ، یکی از رهبران قبیله سلجوق، بنیان نهاده شد و به اوج قدرت خود تحت حکومت ملک‌شاه اول و وزیر برجسته‌اش، خواجه نظام‌الملک طوسی، رسید. سلجوقیان نقش مهمی در گسترش اسلام، ترویج فرهنگ فارسی و توسعه هنر و معماری در جهان اسلام ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری سلجوقیان

سلجوقیان از قبایل ترک اوغوز بودند که در منطقه آسیای مرکزی ساکن بودند. طغرل بیگ، بنیان‌گذار سلسله سلجوقیان، در سال ۴۲۹ هجری قمری با شکست دادن غزنویان در نبرد دندانقان، حکومت سلجوقیان را تأسیس کرد. او به تدریج کنترل خود را بر مناطق شرقی ایران گسترش داد و در سال ۴۴۷ هجری قمری، بغداد را فتح کرد و خود را سلطان نامید.

گسترش قلمرو سلجوقیان

سلسله ی خوارزمشاهیان

خوارزمشاهیان (۴۹۱ تا ۶۱۷ هجری قمری / ۱۰۹۷ تا ۱۲۲۰ میلادی) یکی از آخرین سلسله‌های بزرگ ایرانی قبل از حمله مغول بودند که بر بخش‌های وسیعی از ایران، آسیای مرکزی و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند حکومت کردند. این سلسله توسط انوشتگین غرچه، یکی از فرماندهان سلجوقی، بنیان نهاده شد و به اوج قدرت خود تحت حکومت سلطان محمد خوارزم‌شاه رسید. خوارزمشاهیان نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ و تمدن ایرانی در دوره اسلامی ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری خوارزمشاهیان

خوارزمشاهیان از منطقه خوارزم (در ازبکستان امروزی) برخاستند و از خاندانی ترک-ایرانی بودند که در خدمت سلجوقیان قرار داشتند. انوشتگین غرچه، بنیان‌گذار این سلسله، در سال ۴۹۱ هجری قمری به عنوان حاکم خوارزم منصوب شد. جانشینان او به تدریج کنترل خود را بر مناطق وسیعی از ایران و آسیای مرکزی گسترش دادند و حکومت مستقل خوارزمشاهیان را تأسیس کردند.

گسترش قلمرو خوارزمشاهیان

سلسله ی غزنویان

غزنویان (۳۵۱ تا ۵۸۲ هجری قمری / ۹۶۲ تا ۱۱۸۶ میلادی) یکی از مهم‌ترین سلسله‌های ترک-ایرانی بودند که در شرق ایران و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند حکومت کردند. این سلسله توسط سبکتگین، یکی از فرماندهان نظامی سامانیان، بنیان نهاده شد و به اوج قدرت خود تحت حکومت محمود غزنوی رسید. غزنویان نقش مهمی در گسترش اسلام، ترویج فرهنگ فارسی و توسعه هنر و ادبیات در شرق جهان اسلام ایفا کردند.

خاستگاه و بنیان‌گذاری غزنویان

سبکتگین، بنیان‌گذار سلسله غزنویان، از غلامان ترک بود که در خدمت سامانیان قرار داشت. او به تدریج با تشکیل گروهی از جنگجویان ترک و ایرانی، به قدرت رسید و در سال ۳۵۱ هجری قمری، حکومت غزنویان را در شهر غزنه (در افغانستان امروزی) تأسیس کرد. سبکتگین و جانشینانش به تدریج کنترل خود را بر مناطق شرقی ایران و بخش‌هایی از شبه‌قاره هند گسترش دادند.

گسترش قلمرو غزنویان