پرستوها و چلچله‌ها (تیرهٔ پرستویان یا Hirundinidae) گروهی از پرندگان حشره‌خوار گنجشک‌سان هستند که به خاطر ویژگی‌های خاص ظاهری و رفتارهای جالب‌شان در طبیعت شناخته شده‌اند. این پرندگان به طور گسترده‌ای در مناطق مختلف جهان پراکنده هستند و به دلیل توانایی‌های بیولوژیکی و مهاجرت‌های شگفت‌انگیز، از جمله موضوعات مورد توجه در تحقیقات علمی و فرهنگی به شمار می‌روند. در این مقاله به بررسی ویژگی‌های ظاهری، رفتارها، روند تکامل و مهاجرت این پرندگان پرداخته خواهد شد.
ویژگی‌های ظاهری
پرستوها به طور کلی با ویژگی‌هایی چون بدنی کشیده، بال‌های باریک و نوک‌تیز، و پاهای کوچک و سست شناخته می‌شوند. این ویژگی‌ها به آنها کمک می‌کند تا به راحتی در هوا پرواز کنند و در جستجوی حشرات به سرعت حرکت کنند. طول بدن این پرندگان معمولاً حدود ۲۰ سانتی‌متر است و برخی گونه‌ها، به ویژه پرستوهای سرده‌های خاص، دارای دم‌های شاخه‌دار هستند که به آنها ظاهری منحصر به فرد می‌دهد. رنگ پر و بال این پرندگان بسته به گونه‌های مختلف متفاوت است، اما به طور کلی رنگ‌هایی همچون آبی، سبز با جلای فلزی در بدن آنها مشاهده می‌شود که زیبایی خاصی به آنها می‌بخشد.
گونه‌های معروف
در میان گونه‌های مختلف پرستوها، چلچلهٔ سینه‌خاکستری (Hirundo rustica) به عنوان پرجمعیت‌ترین و شناخته‌شده‌ترین گونه محسوب می‌شود. این پرنده در مناطقی از آسیا، اروپا و آمریکای شمالی زندگی می‌کند و به دلیل توانایی‌های مهاجرتی عالی، در بسیاری از نقاط جهان دیده می‌شود. یکی از ویژگی‌های جالب این پرنده این است که پس از تولد جوجه‌ها، آنها در نزدیکی آشیانه باقی می‌مانند و به والدین خود در تغذیه جوجه‌های جدید کمک می‌کنند. این رفتار اجتماعی به تقویت پیوندهای خانوادگی و بقای نسل کمک می‌کند.
نام‌های محلی و بین‌المللی
پرستوها و چلچله‌ها در زبان‌های مختلف دنیا نام‌های مختلفی دارند. در زبان فارسی، پرستو به نام‌هایی چون پلپلاسی، پرستوک، فرشتو و چلچله شناخته می‌شود. در زبان انگلیسی، پرستو با نام "Swallow" و چلچله با نام "Martin" شناخته می‌شود. علاوه بر این، در برخی گویش‌ها و لهجه‌های محلی مانند کرمانی و لری نیز نام‌های خاصی برای این پرندگان وجود دارد که نشان‌دهنده ارتباط فرهنگی و محلی انسان‌ها با این پرندگان است.
جفت‌گیری و تخم‌گذاری
در دورهٔ جفت‌گیری، پرستوهای ماده معمولاً تا پنج تخم می‌گذارند و بر روی آنها به مدت حدود ۱۵ روز خوابیده و از آنها مراقبت می‌کنند. پس از بیرون آمدن جوجه‌ها از تخم، آنها برای مدت ۲۵ روز در آشیانه باقی می‌مانند و توسط والدین خود تغذیه می‌شوند. بعد از این مدت، جوجه‌ها به طور کامل رشد کرده و آشیانه را ترک می‌کنند. این فرایند تکامل و رشد جوجه‌ها به گونه‌ای طراحی شده است که پرستویان می‌توانند در فصول مختلف سال به راحتی نسل‌های جدید خود را به دنیا بیاورند.
ساخت آشیانه
آشیانه‌سازی در پرستوها یک فرایند گروهی است که به همکاری هر دو پرستوی نر و ماده نیاز دارد. آشیانه‌ها معمولاً از گل، ساقه‌های علف‌های خشک و پر ساخته می‌شوند و ممکن است در مکان‌های مختلفی مانند ساختمان‌ها، درختان، یا صخره‌ها ساخته شوند. در برخی موارد، پرستویان برای ساخت آشیانه‌ها از کمک یک پرستو دیگر که نقش مهندس ناظر را ایفا می‌کند، بهره می‌برند.
مهاجرت
پرستوها به عنوان پرندگان مهاجر شناخته می‌شوند و هر ساله مسافت‌های طولانی را برای پیدا کردن منابع غذایی و شرایط محیطی مناسب طی می‌کنند. برخی از گونه‌ها ممکن است تا ۱۷ هزار کیلومتر را در یک مسیر مهاجرتی طی کنند. سرعت پرواز پرستوها در هنگام مهاجرت می‌تواند به میزان زیادی افزایش یابد، و این پرندگان به خوبی می‌توانند خود را در مسیرهای مختلف جغرافیایی هدایت کنند. عوامل متعددی مانند دما، رطوبت، باد، و میدان مغناطیسی زمین در جهت‌یابی و مهاجرت پرستوها مؤثر هستند.
نظریه‌های جهت‌یابی
در طول سال‌ها، دانشمندان نظریه‌های مختلفی برای توضیح نحوهٔ جهت‌یابی پرندگان ارائه داده‌اند. یکی از این نظریه‌ها استفاده پرستوها از میدان مغناطیسی زمین است که به آنها کمک می‌کند تا مسیرهای طولانی را در مهاجرت‌های خود دنبال کنند. همچنین، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که پرستوها می‌توانند از تابش خورشید برای هدایت خود استفاده کنند، حتی اگر به صورت غیرمستقیم نیز باشد. به طور کلی، جهت‌یابی در پرستوها نتیجه‌ای از هماهنگی میان استفاده از سیستم‌های طبیعی مختلف است که به آنها اجازه می‌دهد در سفرهای طولانی‌مدت خود موفق عمل کنند.
نتیجه‌گیری
پرستوها و چلچله‌ها نه تنها به دلیل زیبایی‌های ظاهری و رفتارهای جالب‌شان در پرندگان مهاجر، بلکه به عنوان نمادهایی از تغییرات فصلی و مهاجرت در فرهنگ‌های مختلف شناخته می‌شوند. این پرندگان نقش بسیار مهمی در اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند و به کنترل جمعیت حشرات کمک می‌کنند. مطالعه و تحقیق بیشتر در مورد آنها می‌تواند به درک بهتر از رفتار و ویژگی‌های زیست‌محیطی پرندگان کمک کند و نیز باعث حفظ و محافظت از این پرندگان مهم در دنیای طبیعی گردد.
تیرهٔ Hirundinidae: بررسی و توضیحات
تیرهٔ Hirundinidae شامل پرستوها و چلچله‌ها است که به دو زیرخانواده تقسیم می‌شود:
زیرخانواده Pseudochelidoninae (چلچله‌های رودخانه‌ای)
این زیرخانواده شامل سرده‌های زیر است:
سرده: Pseudochelidon
چلچله رودخانه‌ای آفریقایی، Pseudochelidon eurystomina
چلچله رودخانه‌ای چشم‌سفید، Pseudochelidon sirintarae
زیرخانواده Hirundininae (چلچله‌ها و پرستوهای دیگر)
این زیرخانواده شامل سرده‌های متنوعی است که در زیر به آنها اشاره می‌شود:
سرده: Psalidoprocne
اره‌بال دم‌مربعی، Psalidoprocne nitens
اره‌بال کوهی، Psalidoprocne fuliginosa
اره‌بال سرسفید، Psalidoprocne albiceps
اره‌بال سیاه، Psalidoprocne pristoptera
اره‌بال فانتی، Psalidoprocne obscura
سرده: شبه‌پرستوها
پرستوی دمگاه‌خاکستری، Pseudhirundo griseopyga
سرده: Cheramoeca
پرستوی پشت‌سفید، Cheramoeca leucosternus
سرده: Phedina
چلچله ماسکارن، Phedina borbonica
چلچله برازا، Phedina brazzae
سرده: Riparia
چلچله گلوقهوه‌ای، Riparia paludicola
چلچله گلوخاکستری، Riparia chinensis
چلچله کنگو، Riparia congica
چلچله رودخانه‌ای، Riparia riparia
چلچله نواردار، Riparia cincta
سرده: Tachycineta
پرستوی درختی، Tachycineta bicolor
پرستوی بنفش‌وسبز، Tachycineta thalassina
پرستوی طلایی، Tachycineta euchrysea
پرستوی باهاما، Tachycineta cyaneoviridis
پرستوی زولتسمان، Tachycineta stolzmanni
پرستوی حرا، Tachycineta albilinea
پرستوی بال‌سفید، Tachycineta albiventer
پرستوی دمگاه‌سفید، Tachycineta leucorrhoa
پرستوی شیلی، Tachycineta meyeni
سرده: Progne
چلچله ارغوانی، Progne subis
چلچله کوبایی، Progne cryptoleuca
چلچله کارائیب، Progne dominicensis
چلچله سینالوا، Progne sinaloae
چلچله سینه‌خاکستری، Progne chalybea
چلچله گالاپاگوس، Progne modesta
چلچله پرو، Progne murphyi
چلچله جنوبی، Progne elegans
چلچله سینه‌قهوه‌ای، Progne tapera
سرده: Notiochelidon
پرستوی شکم‌قهوه‌ای، Notiochelidon murina
پرستوی آبی‌وسفید، Notiochelidon cyanoleuca
پرستوی پاکمرنگ، Notiochelidon flavipes
پرستوی سرسیاه، Notiochelidon pileata
سرده: پرستوی آندی
پرستوی آندی، Haplochelidon andecola
سرده: پرستوهای آمریکای جنوبی Atticora
پرستوی نوارسفید، Atticora fasciata
پرستوی طوق‌سیاه، Atticora melanoleuca
سرده: Neochelidon
پرستوی ران‌سفید، Neochelidon tibialis
سرده: Stelgidopteryx
پرستوی بال‌زبر شمالی، Stelgidopteryx serripennis
پرستوی بال‌زبر جنوبی، Stelgidopteryx ruficollis
سرده: Alopochelidon
پرستوی سرگندم‌گون، Alopochelidon fucata
سرده: Hirundo
پرستوی خانگی یا پرستوی معمولی، Hirundo rustica
پرستوی سینه‌سرخ، Hirundo lucida
پرستوی آنگولا، Hirundo angolensis
پرستوی اقیانوس آرام، Hirundo tahitica
پرستوی پیام‌رسان، Hirundo neoxena
پرستوی گلوسفید، Hirundo albigularis
پرستوی اتیوپی، Hirundo aethiopica
پرستوی سرسرخ، Hirundo smithii
پرستوی سینه‌سفید، Hirundo nigrita
پرستوی بال‌رنگارنگ، Hirundo leucosoma
پرستوی دم‌سفید، Hirundo megaensis
پرستوی سینه‌مرواریدی، Hirundo dimidiata
پرستوی آبی‌رنگ، Hirundo atrocaerulea
پرستوی سیاه‌وحنایی، Hirundo nigrorufa
سرده: Ptyonoprogne
چلچله کوهی، Ptyonoprogne rupestris
چلچله بیابانی، Ptyonoprogne obsoleta
چلچله صخره‌ای، Ptyonoprogne fuligula
چلچله کوهی تیره، Ptyonoprogne concolor
سرده: Delichon
چلچله دمگاه‌سفید یا چلچله خانگی معمولی، Delichon urbicum
چلچله خانگی آسیایی، Delichon dasypus
چلچله خانگی نپال، Delichon nipalense
سرده: Cecropis
پرستوی خط‌دار بزرگ، Cecropis cucullata
پرستوی خط‌دار کوچک، Cecropis abyssinica
پرستوی سینه‌حنایی، Cecropis semirufa
پرستوی مسجد، Cecropis senegalensis
پرستوی دمگاه‌حنایی، Cecropis daurica
پرستوی خط‌دار، Cecropis striolata
پرستوی شکم‌حنایی، Cecropis badia
سرده: Petrochelidon
پرستوی صخره گلوسرخ، Petrochelidon rufigula
پرستوی صخره پرئوس، Petrochelidon preussi
پرستوی صخره دریای سرخ، Petrochelidon perdita
پرستوی صخره آفریقای جنوبی، Petrochelidon spilodera
پرستوی جنگلی، Petrochelidon fuliginosa
پرستوی گلورگه‌دار، Petrochelidon fluvicola
پرستوی پری، Petrochelidon ariel
پرستوی درختی، Petrochelidon nigricans
پرستوی صخره آمریکایی، Petrochelidon pyrrhonota
پرستوی غارزی، Petrochelidon fulva
پرستوی طوق‌بلوطی، Petrochelidon rufocollaris
توضیحات
تیرهٔ Hirundinidae شامل انواع مختلفی از پرستوها و چلچله‌ها است که به دو زیرخانواده تقسیم می‌شود: Pseudochelidoninae و Hirundininae. زیرخانوادهٔ اول شامل چلچله‌های رودخانه‌ای است که در مناطق خاصی از جهان زندگی می‌کنند. زیرخانوادهٔ دوم شامل تمامی دیگر گونه‌های پرستوها و چلچله‌ها است که به سرده‌های مختلفی تقسیم می‌شوند.
در این تیره، گونه‌های متنوعی از پرستوها و چلچله‌ها وجود دارند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. به عنوان مثال، چلچله‌های رودخانه‌ای و پرستوی خانگی از جمله شناخته‌شده‌ترین اعضای این تیره هستند. این تنوع گونه‌ها نشان‌دهندهٔ سازگاری و تطبیق این پرندگان با محیط‌های مختلف است و آنها را به یکی از گروه‌های مهم پرندگان حشره‌خوار تبدیل کرده است.
این پرندگان نه تنها به خاطر زیبایی و رفتارهای جالب‌شان مورد توجه هستند، بلکه نقش مهمی در اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند، به ویژه در کنترل جمعیت حشرات.
- ۰۳/۱۰/۰۳