ابومحمّد مُشرف‌الدین مُصلِح بن عبدالله بن مشرّف، که بیشتر با نام سعدی شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین شاعران و نویسندگان زبان فارسی است. او در فاصله‌ی زمانی بین سال‌های ۵۸۵ تا ۶۱۵ هجری قمری به دنیا آمد و در حدود ۶۹۰ تا ۶۹۵ هجری قمری درگذشت. سعدی به‌دلیل سخنان حکیمانه، روانی و زیبایی کلام خود در تاریخ ادبیات ایران شهرت زیادی دارد و به لقب‌های مختلفی همچون «استادِ سخن»، «پادشاهِ سخن»، و «شیخِ اجلّ» مفتخر شده است.
تحصیلات و سفرها
سعدی در نظامیه بغداد، یکی از معتبرترین مراکز علمی جهان اسلام در آن دوران، به تحصیل پرداخت و پس از آن، به‌عنوان خطیب به مناطق مختلفی همچون شام و حجاز سفر کرد. این سفرها نه‌تنها به گسترش افکار و دیدگاه‌های او کمک کرد، بلکه زمینه‌ساز غنای فرهنگی و فکری در آثارش شد. پس از مدت‌ها سفر و تحقیق، سعدی به شیراز بازگشت و باقی عمر خود را در آن‌جا گذراند. آرامگاه وی در شیراز، که به سعدیه معروف است، امروز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی ایران شناخته می‌شود.
تاریخ‌نگاری و دوران حیات
بیشتر دوران زندگی سعدی با حکومت اتابکان فارس در شیراز و هم‌زمان با حمله مغول به ایران و فروپاشی بسیاری از حکومت‌های بزرگ مانند خوارزمشاهیان و عباسیان هم‌زمان بود. اما سرزمین فارس به دلیل تدابیر حکیمانه‌ی ابوبکر بن سعد، ششمین و معروف‌ترین اتابکان سلغری شیراز، از حمله مغول مصون ماند. این وضعیت سیاسی و اجتماعی، تأثیر زیادی بر نگاه فلسفی و اخلاقی سعدی داشت.
تأثیرات فکری و دینی
قرن‌های ششم و هفتم هجری قمری دوران رونق تصوّف در ایران بودند و تأثیر این جریان فکری در آثار سعدی به وضوح دیده می‌شود. به‌ویژه آموزه‌های مذهب شافعی و اشعری در تحلیل‌های فکری او نقش برجسته‌ای دارند. بسیاری از سعدی‌پژوهان بر این باورند که سعدی بیشتر از آن‌که پیرو اصول اخلاقی مطلق باشد، یک مصلحت‌اندیش است. این ویژگی سبب می‌شود که برخی از آثار او متناقض و حتی در مواردی ضدارزشی به نظر برسند.
سبک و زبان نوشتاری
یکی از ویژگی‌های بارز سعدی در ادبیات فارسی، سادگی و ایجاز در نوشتار اوست. او برخلاف بسیاری از شاعران زمان خود که به زبان پیچیده و مبهم گرایش داشتند، در نگارش آثار خود از زبانی ساده، روان و قابل فهم برای همگان بهره برد. این سادگی در عین حال، دارای عمق و پیچیدگی‌های معنایی است که به‌طور معمول به آن «سهل ممتنع» می‌گویند. این ویژگی باعث شد که سعدی از زمان حیات خود به شهرت زیادی دست یابد و آثار او به‌عنوان منابع مهم آموزشی در مدارس و مکتب‌خانه‌ها تدریس شود.
آثار
سعدی بیش از هر چیز با آثارش شناخته می‌شود که در کتاب «کلّیات سعدی» گردآوری شده است. این مجموعه شامل دو اثر بزرگ او به نام‌های گلستان و بوستان است. گلستان یک اثر نثری است که بیشتر شامل حکایات و پندهای اخلاقی و اجتماعی است. بوستان به‌عنوان یک اثر مثنوی، بیشتر به مفاهیم اخلاقی و حکمت‌های عملی زندگی پرداخته است. علاوه بر این، سعدی غزلیاتی عاشقانه، عارفانه و پندآموز نیز سروده است که همچنان در دل‌های فارسی‌زبانان و حتی دیگر ملت‌ها جای دارند.
غزلیات سعدی بیشتر به توصیف عشق زمینی پرداخته‌اند، هرچند که در برخی از این غزل‌ها، آموزه‌های عرفانی و پندهای اخلاقی نیز به‌وضوح دیده می‌شود. این غزلیات تأثیر زیادی بر شاعران بعد از سعدی، به‌ویژه حافظ، گذاشته است.
تاثیر جهانی
آثار سعدی در دوران حیات او به‌طور گسترده در مناطق مختلف جهان اسلام از جمله هندوستان، آسیای صغیر و آسیای میانه، به زبان فارسی یا به‌صورت ترجمه‌شده در دسترس مخاطبان قرار گرفت. او نخستین شاعر ایرانی بود که آثارش به یکی از زبان‌های اروپایی ترجمه شد. از آثار سعدی نه‌تنها در دنیای اسلام بلکه در دنیای غرب نیز استقبال شد و اندیشمندان بزرگی همچون ولتر و گوته تحت تأثیر کتاب‌های او قرار گرفتند.
سعدی در موسیقی و ادب معاصر
آثار سعدی در حوزه‌های مختلف هنر و ادبیات مورد توجه قرار گرفت. بسیاری از غزل‌های او به موسیقی درآمده و توسط خوانندگانی چون تاج اصفهانی، محمدرضا شجریان و غلامحسین بنان اجرا شده است. در ادب معاصر ایران نیز نویسندگان بزرگی مانند محمدعلی جمال‌زاده و ابراهیم گلستان از سبک سعدی تأثیر پذیرفته‌اند.
روز سعدی
به‌منظور تجلیل از این شاعر بزرگ، در ایران روز اول اردیبهشت‌ماه به‌عنوان «روز سعدی» شناخته می‌شود. این روز به‌عنوان روز آغاز نگارش کتاب گلستان در نظر گرفته شده است و در آن، آثار و شخصیت سعدی مورد تجلیل قرار می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
سعدی شیرازی نه‌تنها یک شاعر برجسته و بی‌همتا در تاریخ ادبیات فارسی است، بلکه به‌عنوان یکی از اندیشمندان بزرگ تاریخ اسلام و جهان شناخته می‌شود. آثار او به دلیل سادگی، عمق معنایی و زیبایی کلامش همچنان در دل‌ها و ذهن‌های مردم زنده است و به‌عنوان گنجینه‌ای از حکمت‌های زندگی، در ادبیات و فرهنگ فارسی‌زبانان باقی خواهد ماند.