کبریت یکی از مهم‌ترین ابزارهای روزمره برای ایجاد آتش است که با استفاده از اصطکاک و واکنش‌های شیمیایی به راحتی روشن می‌شود. این وسیله در ابتدا به عنوان یک راهکار ساده برای روشن کردن آتش، از مواد شیمیایی خاصی تشکیل شده بود که امروزه به یکی از اجزای ضروری در زندگی روزمره تبدیل شده است.
تعریف کبریت
کبریت چوبی کوچک و باریکی است که در نوک آن مواد شیمیایی مانند گوگرد یا دیگر ترکیبات آتش‌زا وجود دارد. با کشیدن کبریت روی سطح خراش‌خورده یا اصطکاکی، واکنش‌های شیمیایی باعث ایجاد آتش می‌شوند. این فرآیند به علت وجود مواد شیمیایی که به راحتی با اصطکاک روشن می‌شوند، امکان اشتعال سریع و آسان را فراهم می‌آورد.
ریشه نام "کبریت"
واژه "کبریت" در اصل به معنی گوگرد است و از کلمه آرامی/Syriac "כִּבְּרִיתָא" (kĕḇrīṯā) مشتق شده که به معنای گوگرد یا ماده‌ای مشابه به آن است. این واژه در زبان‌های دیگر همچون عربی، فارسی، ترکی، ارمنی، زازا و سواحلی نیز استفاده شده است. در زبان‌های مختلف این کلمه با تغییرات اندکی وارد شده و همان مفهوم اولیه را منتقل کرده است.
انواع کبریت
کبریت‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که کاربردهای متفاوتی دارند:
کبریت آتش‌زنه: این نوع کبریت سایز بزرگ‌تری دارد و برای روشن کردن آتش در طبیعت استفاده می‌شود. طراحی خاص آن به گونه‌ای است که برای کاربرد در فضای باز و شرایط مختلف مناسب است.
کبریت دودزا: این نوع کبریت‌ها به طور خاص برای آزمایش و بررسی وضعیت دودکش‌ها و مجاری گاز به کار می‌روند. زمانی که این کبریت‌ها روشن می‌شوند، دود زیادی تولید می‌کنند که به فنی‌ها کمک می‌کند تا از عملکرد صحیح دودکش و مجاری گاز اطمینان حاصل کنند.
پیشینه استفاده از کبریت
در گذشته، انسان‌ها برای روشن کردن آتش از روش‌های پیچیده‌ای استفاده می‌کردند. یکی از این روش‌ها چرخاندن چوب نوک‌تیز یا مته‌ای خاص روی یک سطح سخت بود تا با اصطکاک تولید گرما کنند. این روش‌ها بیشتر در جوامع نیمه‌متمدن و قبیله‌ای استفاده می‌شد. همچنین در گذشته از سنگ آتش‌زنه و آهن برای ایجاد آتش استفاده می‌شد.
یکی دیگر از روش‌های قدیمی استفاده از چوب‌هایی بود که نوک آن‌ها در گوگرد گداخته فرو برده می‌شد. این نوع چوب‌ها با برخورد با ماده‌ای گرم یا آتش‌زا، به راحتی آتش می‌گرفتند.
در سه سده اخیر، دانشمندان روش‌های نوینی برای تولید آتش پیدا کردند. یکی از این روش‌ها ترکیب سولفور با کلرات پتاسیم و قند بود که باعث اشتعال می‌شد. البته این روش‌ها گران و پرخطر بودند و تنها افراد پولدار قادر به استفاده از آن‌ها بودند.
اختراع کبریت شیمیایی
اولین کبریت شیمیایی در سال ۱۸۲۷ توسط «جان واکر» اختراع شد. واکر در آزمایشگاهش مشغول هم زدن یک ترکیب شیمیایی بود که شامل آنتیموان سولفیت، پتاسیم کلرات، صمغ و نشاسته بود. زمانی که او چوبی را که با این مواد شیمیایی آغشته شده بود، از ظرف بیرون کشید و آن را روی میز کشید، با شگفتی مشاهده کرد که چوب آتش گرفت. این کشف موجب شد که او برای اولین بار کبریت اصطکاکی را اختراع کند.
این کبریت‌ها در ابتدا با استفاده از مواد خاصی چون گوگرد و کلرات پتاسیم ساخته می‌شدند و به گونه‌ای طراحی شده بودند که تنها با کشیدن روی سطح خاصی آتش می‌گرفتند.
توسعه کبریت فسفری
در سال ۱۸۳۰، شارل سوریای فرانسوی کبریت فسفری را اختراع کرد. این نوع کبریت از فسفر سفید ساخته می‌شد و به محض برخورد با سطحی خاص آتش می‌گرفت. بعد از کشف این نوع کبریت، تغییرات زیادی در طراحی کبریت‌ها صورت گرفت و آن‌ها به شکلی درآمدند که با کشیدن روی کاغذ شیشه‌ای آتش می‌گرفتند.
اما استفاده از فسفر سفید خطرات زیادی داشت. به همین دلیل، کارل رانس و لوندسترم به جای فسفر سفید از فسفر بی‌شکل استفاده کردند که کمتر خطرناک بود. در نهایت، اولین کارخانه کبریت‌سازی در سال ۱۸۳۲ میلادی در آلمان تأسیس شد.
کبریت در ایران
در ایران نیز در گذشته چوب‌هایی که به گوگرد آغشته می‌شدند به نام «کبریت» شناخته می‌شدند. این کبریت‌ها با کمترین گرما نیز قادر به افروختن آتش بودند و در زمان‌های قدیم برای ایجاد آتش از آن‌ها استفاده می‌شد.
نتیجه‌گیری
کبریت از گذشته‌های دور تا به امروز نقش بسیار مهمی در زندگی انسان‌ها ایفا کرده است. این اختراع، که از آن به عنوان یک ابزار ساده برای ایجاد آتش استفاده می‌شود، تاریخچه‌ای طولانی و پر از تغییرات و نوآوری‌های علمی دارد. از روش‌های ابتدایی همچون استفاده از چوب‌های آغشته به گوگرد تا اختراعات شیمیایی پیچیده در قرن نوزدهم، کبریت به ابزار ساده اما حیاتی تبدیل شده است که امروزه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان از آن استفاده می‌کنند.