استفاده از واژه "برج" برای اشاره به ماه‌های سال در زبان فارسی ریشه در تاریخ و نجوم قدیم دارد. این اصطلاح از دوران باستان و تحت تأثیر فرهنگ‌های نجومی رایج در منطقه، به ویژه فرهنگ‌های بابلی و یونانی، وارد زبان فارسی شده است. در ادامه به دلایل این نام‌گذاری و ارتباط آن با نجوم می‌پردازیم:
۱. منشأ نجومی واژه "برج"
در نجوم قدیم، دایره البروج (زودیاک) به ۱۲ بخش تقسیم می‌شد که هر بخش با یک صورت فلکی خاص مرتبط بود. این ۱۲ بخش به عنوان "برج" شناخته می‌شدند. هر برج تقریباً معادل یک ماه از سال بود و نام‌های این برج‌ها از صورت‌های فلکی گرفته شده بود. برای مثال، برج حمل (فروردین)، برج ثور (اردیبهشت)، برج جوزا (خرداد) و غیره.
۲. تأثیر فرهنگ‌های باستانی
فرهنگ بابلی: بابلی‌ها از نخستین تمدن‌هایی بودند که دایره البروج را به ۱۲ بخش تقسیم کردند و هر بخش را به یک ماه مرتبط ساختند.
فرهنگ یونانی و هندی: این تقسیم‌بندی بعدها توسط یونانیان و هندیان نیز پذیرفته شد و از طریق تبادلات فرهنگی به ایران باستان راه یافت.
فرهنگ اسلامی: پس از اسلام، دانشمندان ایرانی و عرب این تقسیم‌بندی را حفظ کردند و در تقویم‌های نجومی خود از آن استفاده نمودند.
۳. ارتباط ماه‌های سال با برج‌ها
در تقویم‌های قدیمی، هر ماه با یک برج خاص مرتبط بود. برای مثال:
فروردین با برج حمل (صورت فلکی قوچ)،
اردیبهشت با برج ثور (صورت فلکی گاو)،
خرداد با برج جوزا (صورت فلکی دوپیکر)،
و به همین ترتیب برای سایر ماه‌ها.
این ارتباط باعث شد که در زبان فارسی، ماه‌های سال به نام برج‌ها نیز شناخته شوند.
۴. کاربرد عامیانه: "سربرج"
در زبان محاوره‌ای فارسی، اصطلاح "سربرج" به معنای اولین روز ماه جدید استفاده می‌شود. این عبارت از همان مفهوم نجومی برج‌ها گرفته شده است. وقتی می‌گویند "سربرج"، منظور شروع یک ماه جدید است که با تغییر برج در دایره البروج همراه است.
۵. تداوم در فرهنگ و زبان
اگرچه امروزه استفاده از اصطلاحات نجومی مانند برج‌ها در زندگی روزمره کمتر رایج است، اما این واژه‌ها به دلیل ریشه‌های عمیق تاریخی و فرهنگی، همچنان در زبان فارسی باقی مانده‌اند. به ویژه در مناطق مختلف ایران، اصطلاحاتی مانند "سربرج" یا "برج‌شکنی" (پایان ماه و شروع ماه جدید) هنوز در گفتگوهای روزمره استفاده می‌شوند.
جمع‌بندی
واژه "برج" برای اشاره به ماه‌های سال در زبان فارسی، بازتابی از دانش نجوم قدیم و تأثیر فرهنگ‌های باستانی مانند بابلی، یونانی و هندی است. این اصطلاح نشان‌دهنده ارتباط عمیق بین زمان، تقویم و نجوم در تاریخ تمدن‌های شرقی است و هنوز هم در زبان و فرهنگ ایرانیان جایگاه خود را حفظ کرده است.
- ۰۳/۱۲/۰۳
