🐸 50 حقیقت درباره قورباغهها
بخش اول: سؤال ۱ تا ۱۵
۱. قورباغه چگونه جانوری است؟
قورباغه یک جانور دوزیست است، یعنی بخشی از زندگیاش را در آب میگذراند و بخشی را روی خشکی. این موجود نرمپوست، بدون دم و با پاهای پشتی عضلانی و بلند، بیشتر برای پریدن و شنا طراحی شده است. پوستش نازک، مرطوب و بسیار حساس به محیط اطراف است و در تنفس و جذب آب نقش مهمی دارد.
۲. قورباغه چگونه تولید مثل میکند؟
قورباغهها معمولاً در آبهای راکد مانند برکه یا تالاب جفتگیری میکنند. نرها با صدای بلند مادهها را جذب میکنند. جفتگیری اغلب با درآغوشگرفتن ماده (رفتار «آمپلکسوس») انجام میشود. مادهها صدها تا هزاران تخم در آب رها میکنند و نرها آنها را از بیرون بارور میکنند. (مطلب در مورد جفت گیری قورباغه)
۳. قورباغه چگونه از تخم مراقبت میکند؟
اغلب قورباغهها پس از تخمگذاری، از تخمها مراقبت نمیکنند و تخمها باید خودشان از خطرات فرار کنند! با این حال، در برخی گونهها رفتارهای عجیبی دیده شده: برخی پدرها تخمها را در دهان یا پشت خود حمل میکنند تا از خطرات در امان بمانند. برخی حتی تخمها را روی درخت و دور از آب میگذارند تا شکار نشوند.
۴. قورباغه چگونه رشد میکند؟
رشد قورباغه یک سفر شگفتانگیز است! از تخم بیرون میآید، تبدیل به نوزادی به نام نوزاد قورباغه یا بچهقورباغه (tadpole) میشود که شبیه ماهی است و با آبشش تنفس میکند. با گذشت هفتهها، دست و پایش در میآیند، دمش جذب میشود و ریهاش فعال میشود. در نهایت به قورباغه بالغ تبدیل میشود که میتواند در خشکی زندگی کند.
۵. قورباغه چگونه شکار میکند؟
قورباغهها شکارچیان ماهری هستند. آنها معمولاً بیحرکت میمانند تا شکار نزدیک شود، سپس ناگهان با زبان بلند و چسبناک خود، حشره یا طعمه را شکار میکنند. زبانشان مثل فنر به بیرون شلیک میشود و در کسری از ثانیه طعمه را میگیرد. برخی گونهها حتی شبهنگام با چشمان تیزبین خود شکار را پیدا میکنند.
۶. قورباغه چگونه غذا میخورد؟
بعد از گرفتن طعمه با زبان، قورباغه دهانش را میبندد و با فشار چشمانش به داخل دهان (!) غذا را به پایین فشار میدهد. آنها دندانهایی برای جویدن ندارند، بنابراین غذا را بهصورت کامل میبلعند. در رژیم غذایی آنها معمولاً حشرات، کرمها، عنکبوتها و گاهی حتی قورباغههای دیگر (!) دیده میشود.
۷. قورباغه چگونه حرکت میکند؟
قورباغهها استاد پرشاند! پاهای عقبی بلند و عضلانیشان کمک میکند با پرشهای بلند از خطر فرار کنند یا به شکار نزدیک شوند. در آب نیز با همین پاها شنا میکنند و مانند قایق موتوری، با ضربههای قدرتمند به جلو میروند. برخی گونههای درختی هم به خوبی از شاخهای به شاخه دیگر میپرند.
۸. قورباغه چگونه نفس میکشد؟
قورباغهها در طول زندگی از روشهای متفاوتی برای تنفس استفاده میکنند: در دوران نوزادی (تدیپل)، با آبشش نفس میکشند. در دوران بزرگسالی، از ریهها و پوست مرطوبشان برای تبادل گاز استفاده میکنند. تنفس پوستی آنقدر مؤثر است که حتی برخی قورباغهها در زمستان با پوستشان زنده میمانند!
۹. قورباغه چگونه صدا تولید میکند؟
صدای معروف قورقور از نرها میآید. آنها برای جذب مادهها یا هشدار به دیگر نرها، از کیسههای صوتی کنار دهان استفاده میکنند. این کیسهها مثل بادکنک باد میشوند و هنگام بازدم، صدا تولید میکنند. صدای هر گونهی قورباغه منحصربهفرد است و گاهی شبها به کنسرتی در برکه تبدیل میشود! (چرا قورباغه قور قور می کند؟)
۱۰. قورباغه چگونه از خود دفاع میکند؟
برخی قورباغهها با پنهانشدن در محیط یا تغییر رنگ، خود را استتار میکنند. بعضی دیگر پوستی سمی دارند که شکارچی را دفع میکند. برخی با بادکردن بدن خود، بزرگتر از حد واقعی به نظر میرسند. و برخی نیز ناگهان میپرند یا جیغ میزنند تا شکارچی را غافلگیر کنند. تنوع روشهای دفاعیشان واقعاً شگفتانگیز است!
۱۱. دشمنان قورباغه چه جانورانی هستند؟
قورباغهها قربانیان زیادی در زنجیره غذایی هستند: پرندگان شکارچی، مارها، ماهیهای بزرگ، پستانداران گوشتخوار، و حتی قورباغههای بزرگتر! نوزادان قورباغه در آب نیز در معرض خطر ماهیها و حشرات درنده قرار دارند. به همین دلیل تعداد تخمها زیاد است، اما تعداد کمی به بزرگسالی میرسند. (مطلب کامل در مورد دشمنان قورباغه)
۱۲. قورباغهها در کدام زیستگاهها زندگی میکنند؟
قورباغهها عاشق محیطهای مرطوباند. آنها در کنار برکهها، باتلاقها، جنگلهای بارانی، رودخانهها و گاه حتی در باغها و فاضلابها زندگی میکنند! بعضیها درختنشیناند، بعضی درون خاک پنهان میشوند، و برخی فقط هنگام باران بیرون میآیند. اما همگی به یک چیز نیاز دارند: رطوبت!
۱۳. قورباغهها در کدام کشورها یافت میشوند؟
تقریباً در تمام قارهها بهجز قطب جنوب قورباغه وجود دارد. تنوع آنها در مناطق گرمسیری مثل جنگلهای آمازون یا آسیای جنوبشرقی به اوج میرسد. برخی کشورها مثل برزیل، اندونزی و ماداگاسکار میزبان صدها گونه متفاوتاند که هنوز بسیاریشان ناشناخته باقی ماندهاند!
۱۴. آیا در ایران قورباغه وجود دارد؟
بله! در ایران چندین گونه قورباغه و وزغ زندگی میکنند. آنها معمولاً در مناطق مرطوب شمال کشور، کنار رودخانهها، چشمهها و باتلاقها دیده میشوند. گونههایی مانند «قورباغه مردابی»، «قورباغه درختی» و «وزغ سبز» از رایجترینها هستند.
۱۵. قورباغه چند نوع دارد؟
دانشمندان تاکنون بیش از ۷۰۰۰ گونه قورباغه در سراسر جهان شناسایی کردهاند. این گونهها شامل قورباغههای درختی، قورباغههای سمی، قورباغههای آبی، خاکی، زمینی، و حتی قورباغههای پرنده و قورباغه شیشه ای (!) میشوند. تفاوت رنگ، اندازه، شکل بدن و صدای آنها بسیار زیاد است.
🐸 50 حقیقت درباره قورباغهها
بخش دوم: سؤالهای ۱۶ تا ۳۰
۱۶. تفاوت قورباغه و وزغ چیست؟
گرچه اغلب مردم این دو را یکی میدانند، اما تفاوتهای آشکاری دارند. قورباغهها معمولاً پوست نرم و مرطوب دارند و بیشتر اطراف آب زندگی میکنند. وزغها پوست خشک، زبر و زگیلدار دارند و اغلب در خشکی یافت میشوند. قورباغهها پرشهای بلندی دارند، در حالی که وزغها بیشتر راه میروند یا پرشهای کوتاه انجام میدهند. (مطلب در مورد زگیل قورباغه)
۱۷. آیا قورباغهها سمی هستند؟
بله، برخی قورباغهها سمیاند، ولی نه همهٔ آنها. گونههایی مثل قورباغههای نیزهای سمی در آمریکای جنوبی، زهر کشندهای روی پوست خود دارند که میتواند حتی جان یک انسان را بگیرد. البته بیشتر قورباغههایی که در ایران یا اروپا زندگی میکنند، کاملاً بیخطرند و فقط ممکن است طعم تلخ یا بوی تند داشته باشند.
۱۸. کدام قورباغهها خطرناکاند؟
خطرناکترین قورباغهها، گونههای سمی جنگلهای بارانی هستند. مثلاً قورباغه طلایی سمی (Phyllobates terribilis) یکی از سمیترین جانوران روی زمین است و سم آن میتواند ۱۰ انسان بالغ را بکشد! البته این قورباغهها فقط در طبیعت و تحت شرایط خاص سمی هستند؛ در اسارت یا خارج از زیستگاه طبیعی، زهرشان کاهش مییابد یا از بین میرود.
۱۹. آیا قورباغهها دوزیست هستند؟
بله، قورباغهها نمونهٔ کلاسیک دوزیستاناند. آنها زندگی را در آب با آبشش آغاز میکنند و سپس در خشکی با ریه به حیات ادامه میدهند. این ویژگی باعث شده که قورباغهها پلی میان دنیای آبی و خشکی باشند و از نظر فرگشتی، نقش مهمی در درک روند تکامل جانوران داشته باشند.
۲۰. آیا قورباغهها پستاندار هستند؟
خیر! قورباغهها بههیچوجه پستاندار نیستند. آنها نه مو دارند، نه بچهزایی میکنند، نه پستان دارند. قورباغهها تخمگذارند، پوستشان نرم و مرطوب است، و از گروه دوزیستان (Amphibia) به شمار میروند. پستانداران از گروه کاملاً متفاوتی هستند که شامل انسان، گربه، خرس و نهنگ میشود.
۲۱. آیا قورباغهها تخمگذار هستند؟
بله، همهٔ قورباغهها تخمگذارند. مادهها تخمهای ژلهای خود را در آب یا مکانهای مرطوب میگذارند و نرها آنها را در خارج از بدن بارور میکنند. برخی قورباغهها هزاران تخم در یک نوبت میگذارند تا شانس زنده ماندنِ دستکم چند نوزاد بیشتر شود، چون تخمها طعمهٔ شکارچیان فراوانی هستند.
۲۲. آیا قورباغهها گوش دارند؟
قورباغهها گوش بیرونی ندارند، اما «غشای صماخ» در دو طرف سرشان، مثل یک طبل نازک عمل میکند و صداها را دریافت میکند. این ساختار دایرهای معمولاً پشت چشمها دیده میشود. قورباغهها شنوایی خوبی دارند و میتوانند صداهای همنوعان خود را در شبهای مرطوب از فاصلههای دور بشنوند.
۲۳. آیا قورباغهها آب میخورند؟
قورباغهها برخلاف ما، دهانشان را برای نوشیدن آب باز نمیکنند! آنها از طریق پوست نازک و مرطوب خود آب جذب میکنند. یک ناحیه خاص در شکمشان به نام «پچ نوشنده» (drinking patch) وجود دارد که وظیفه جذب آب را بر عهده دارد. برای همین است که محیط مرطوب برای بقا و تنفس آنها حیاتی است.
۲۴. آیا قورباغهها زبان بلند دارند؟
بله، زبان قورباغهها نهتنها بلند بلکه بسیار چسبناک، انعطافپذیر و سریع است. در برخی گونهها، زبان هنگام شکار تا دو برابر طول سر به بیرون پرتاب میشود! این زبان معمولاً از جلو به دهان متصل است (نه از عقب) و هنگام شکار مثل یک تلهٔ پرتابی بهکار میرود.
۲۵. قورباغه چه چیزی میخورد؟
قورباغهها گوشتخوارند و بیشتر حشرات، عنکبوتها، کرمها، و حشرههای پرنده را شکار میکنند. برخی گونههای بزرگتر حتی مارمولک، موش، و دیگر قورباغهها را نیز میبلعند! در دوران نوزادی اما، بیشتر گیاهخوارند و از جلبکها و مواد آلی داخل آب تغذیه میکنند.
۲۶. آیا قورباغه حیوان خانگی خوبی است؟
برخی افراد قورباغهها را بهعنوان حیوان خانگی نگهداری میکنند، بهخصوص گونههای زینتی و عجیب مثل قورباغه درختی سبز یا قورباغههای شیشهای. اما نگهداری از آنها نیازمند شرایط خاصی مثل رطوبت بالا، تغذیه مناسب و تمیزی دقیق است. اگر با دقت نگهداری شوند، میتوانند حیوانات خانگی جالب و آرامی باشند.
۲۷. آیا قورباغه قابل اهلی شدن است؟
قورباغهها برخلاف سگ یا گربه، حیواناتی اجتماعی یا آموزشپذیر نیستند. آنها را نمیتوان تربیت کرد یا به آغوش گرفتن عادت داد. با این حال، برخی به زندگی در اسارت خو میگیرند و میتوانند در یک زیستبوم مصنوعی با آرامش زندگی کنند. اما از نظر علمی، «اهلی» محسوب نمیشوند.
۲۸. آیا قورباغه گوشتخوار است؟
بله، قورباغهها جانورانی گوشتخوارند. رژیم غذایی آنها بر پایه شکار بیمهرگان زنده بنا شده است: از مگس و پشه گرفته تا هزارپا و حتی پرندگان کوچک! البته نوزادان قورباغه ابتدا گیاهخوار یا همهچیزخوارند، اما پس از بلوغ به شکارچیان تمامعیار تبدیل میشوند.
۲۹. قورباغه چقدر عمر میکند؟
طول عمر قورباغهها به گونه و محیط زندگیشان بستگی دارد. برخی فقط ۲ تا ۳ سال زنده میمانند، اما گونههایی در اسارت تا ۱۵ سال و گاهی بیشتر هم عمر کردهاند. در طبیعت، بسیاری از آنها قربانی شکارچیان، خشکسالی یا بیماری میشوند و به سن بالا نمیرسند. (یک مطلب کامل در مورد بیماری های قورباغه)
۳۰. آیا قورباغه پرش بلندی دارد؟
قورباغهها با پاهای بلند و عضلانی خود استاد پرشاند. برخی گونهها میتوانند تا ۲۰ برابر طول بدنشان بپرند! این پرش نهفقط برای فرار از شکارچیان، بلکه برای رسیدن به طعمه یا جفت هم استفاده میشود. حتی گونههایی در جنگلهای بارانی هستند که بین درختان میپرند و در هوا سر میخورند. (چرا پاهای جلوی قورباغه کوتاه است؟)
بخش سوم: سؤالهای ۳۱ تا ۵۰
۳۱. آیا قورباغه نماد خاصی است؟
در فرهنگهای گوناگون، قورباغه نماد تحول، باران، باروری و حتی شانس بهشمار میرود. در اسطورهشناسی مصری، قورباغه نماد زایش بود و در برخی فرهنگهای آسیایی، قورباغهٔ سهپا را نماد پول و خوشبختی میدانند. در عین حال، در بعضی فرهنگها، صدای قورباغه نشانه باران یا تغییر فصل است.
۳۲. چرا به قورباغه میگویند قورباغه؟
ریشه واژهٔ «قورباغه» در فارسی چندان روشن نیست، ولی بهنظر میرسد ترکیبی از «قور» (صدای آن) و «باغه» (نوعی جانور کوچک) باشد. در بسیاری از زبانها نام این جانور تقلیدی از صدایش است: مثلاً در انگلیسی frog، در فرانسوی grenouille، و در ژاپنی kaeru (که معنای بازگشت نیز دارد).
۳۳. آیا قورباغه در خواب زمستانی میرود؟
بله، بسیاری از قورباغهها با سردشدن هوا به خواب زمستانی میروند. آنها در لایههای گل، برگهای خیس یا شکافهای زمین پنهان میشوند و فعالیت متابولیکی بدنشان به حداقل میرسد. برخی حتی توانایی تحمل یخزدگی دارند و در بهار دوباره زنده میشوند!
۳۴. قورباغه چگونه زمستان را تحمل میکند؟
قورباغهها با پایین آوردن دمای بدن، کاهش ضربان قلب و تنفس، و پناهگرفتن در مکانهای گرمتر یا مرطوب، زمستان را پشت سر میگذارند. برخی گونهها مثل قورباغهٔ چوبی حتی اجازه میدهند بدنشان یخ بزند، اما با تولید مواد ضدیخ در سلولها، از آسیب جلوگیری میکنند.
۳۵. آیا قورباغه حافظه دارد؟
قورباغهها مغز سادهای دارند، اما توانایی یادگیری برخی الگوهای رفتاری ثابت را دارند. مثلاً میتوانند مسیر حرکت، مکان مخفی شدن یا حتی صدای همنوع را بهخاطر بسپارند. با این حال، حافظهٔ کوتاهمدت و پیچیده مثل پستانداران ندارند.
۳۶. آیا قورباغه باهوش است؟
در مقیاس جانوری، قورباغهها هوش زیادی ندارند، ولی برای نیازهای خود – شکار، فرار، جفتگیری – رفتارهایی هوشمندانه از خود نشان میدهند. برخی گونهها میتوانند محیط را بهخوبی تحلیل کنند یا مسیر برگشت به محل تولدشان را پیدا کنند.
۳۷. آیا قورباغه به انسان حمله میکند؟
خیر، قورباغهها جانورانی صلحطلباند و به انسان حمله نمیکنند. فقط در صورتی که بهشدت احساس خطر کنند، ممکن است صداهای هشداردهنده تولید کنند یا پرش کنند تا فرار کنند. برخی گونهها با پوست سمیشان ممکن است باعث تحریک پوست یا چشم انسان شوند، اما حمله نمیکنند.
۳۸. آیا قورباغهها در خطر انقراض هستند؟
متأسفانه بله. بهدلیل تخریب زیستگاهها، آلودگی، بیماریهای قارچی و تغییرات اقلیمی، بسیاری از گونههای قورباغهها در معرض خطر انقراض قرار دارند. بیش از یکسوم گونههای شناختهشده در لیست قرمز IUCN قرار گرفتهاند.
۳۹. قورباغه از چه زمانی در زمین وجود داشته؟
قدیمیترین فسیلهای قورباغه به بیش از ۲۵۰ میلیون سال پیش، یعنی اوایل دوره تریاس، بازمیگردد. آنها از نخستین دوزیستانی بودند که بهخوبی با زندگی نیمهخشکی سازگار شدند و پس از انقراض دایناسورها تنوع زیادی پیدا کردند.
۴۰. اجداد قورباغهها چه جانورانی بودهاند؟
قورباغهها از دوزیستان باستانی که خود از ماهیهای بالهپروکنده منشأ گرفته بودند، تکامل یافتهاند. اجداد آنها دارای اندامهای ساده برای خزیدن در گلولای و تنفس ترکیبی بودند. در گذر میلیونها سال، جهشها و انتخاب طبیعی آنها را به جانوران پرندهمانند و جهنده امروزی تبدیل کرد.
۴۱. آیا قورباغهها از نور میترسند؟
قورباغهها بیشتر شبفعالاند (nocturnal) و در روز خود را پنهان میکنند. نور شدید میتواند آنها را اذیت کند، بهویژه اگر به چشمهای بدون پلکشان بخورد. البته برخی گونهها در نور ملایم غروب یا سپیدهدم نیز فعالاند.
۴۲. آیا قورباغه رنگ را میبیند؟
بله! قورباغهها چشمهایی پیشرفته دارند که حتی میتوانند رنگها را در نور کم تشخیص دهند. برخی مطالعات نشان دادهاند آنها حتی اشعه فرابنفش را هم درک میکنند که برای یافتن همنوع یا شکار در شب مفید است.
۴۳. آیا قورباغه میتواند تغییر رنگ بدهد؟
بعضی گونههای قورباغه توانایی تغییر رنگ دارند تا با محیط اطراف هماهنگ شوند. این تغییر اغلب ناشی از تغییرات دما، نور، یا حالت روحی (استرس یا جفتگیری) است. با این حال، مانند آفتابپرست انعطافپذیر نیستند و فقط طیف محدودی تغییر رنگ دارند. (یک مطلب در مورد چرا قورباغه سبز است؟)
۴۴. آیا قورباغهها لب دارند؟
خیر، قورباغهها لب ندارند. دهان آنها بدون لب، پهن و بدون دندان جویدن است. برخی قورباغهها دندانهای ریزی در فک بالا دارند، اما فقط برای نگهداشتن طعمه بهکار میروند، نه جویدن.
۴۵. آیا قورباغهها خواب میبینند؟
پژوهشها درباره خواب دیدن در قورباغهها هنوز قطعی نیست، چون آنها فاقد ساختار مغزی پیچیده پستانداراناند. با این حال، آنها خواب سبک دارند، چشمشان نیمهباز میماند و در مواقع استراحت واکنشهایشان کند میشود. (یک مطلب در مورد خواب قورباغه)
۴۶. آیا قورباغه همدیگر را میشناسند؟
شواهد نشان میدهد که قورباغهها میتوانند صدا و گاهی بوی همنوعان خود را تشخیص دهند، بهخصوص در فصل جفتگیری. نرها معمولاً به صداهای خاص پاسخ میدهند و مادهها نیز ترجیحهایی در انتخاب جفت دارند.
۴۷. آیا قورباغهها حس بویایی دارند؟
بله. قورباغهها بینی دارند و میتوانند بو را احساس کنند. این حس در یافتن غذا، شناسایی جفت یا تشخیص تهدیدهای محیطی کاربرد دارد. در برخی گونهها، بویایی نقش مهمی در انتخاب محل تخمگذاری دارد.
۴۸. آیا قورباغهها از بلندی میترسند؟
برخی قورباغههای درختی، پرشهایی از ارتفاعهای قابلتوجه انجام میدهند و ترسی از بلندی ندارند. اما قورباغههای زمینی معمولاً از محیطهای باز یا بلند اجتناب میکنند چون در این فضاها بیشتر در معرض خطرند.
۴۹. آیا قورباغهها پدر و مادر خوبی هستند؟
در بیشتر گونهها، پس از تخمگذاری هیچ مراقبتی از بچهها انجام نمیشود. اما استثناهایی هم وجود دارد: مثلاً قورباغههای حامل نوزاد یا گونههایی که تخمها را با بدن خود حمل میکنند، رفتارهای پدرانه یا مادرانهٔ شگفتانگیزی نشان میدهند.
۵۰. آیا قورباغهها به تغییرات محیطی حساساند؟
بله! قورباغهها شاخصهای زیستی بسیار حساسی هستند. پوست نازک، تخمریزی در آب و وابستگی به رطوبت، آنها را به اولین قربانیان آلودگی، خشکسالی و تغییر اقلیم تبدیل کرده است. کاهش جمعیت قورباغهها، زنگ خطری برای اکوسیستم است.
کلمه ی قورباغه در زبان های زنده ی دنیا چیست؟
کلمه "قورباغه" به ده زبان مختلف.
1. انگلیسی: frog
2. اسپانیایی: rana
3. فرانسوی: grenouille
4. آلمانی: Frosch
5. چینی (ماندارین): 蛙 (wā)
6. روسی: лягушка (lyagushka)
7. عربی: ضفدع (dufdaa)
8. هندی: मेंढक (mendhak)
9. پرتغالی: sapo
10. ژاپنی: カエル (kaeru)
- ۰۲/۰۸/۱۴