زیستگرایی (Ecocentrism) یک دیدگاه فلسفی و اخلاقی است که بر ارزش قرار دادن به اکوسیستمها و جامعههای زیستی تمرکز دارد، به جای تمرکز بر انسان به تنهایی. این مفهوم بر مبنای این ایده است که همهٔ موجودات زنده و محیط زیست باید از ارزش و حقوق معنوی برخوردار باشند، بدون توجه به فایدهٔ مستقیمی که برای انسان دارند.
زیستگرایی در تلاش است تا با توجه به وابستگی و تعاملات پیچیده بین مخلوقات زنده و محیط زیست، یک نگرش بالقوهٔ توسعهپذیر و پایدار را ترویج کند. این دیدگاه معتقد است که حفظ تنوع زیستی، احترام به حیات و عدم تخریب محیط زیست اولویت بالایی برای همهٔ اعضای جوامع زیستی است، نه فقط برای انسان.
به عنوان یک رویکرد فلسفی و اخلاقی، زیستگرایی میتواند به شکلهای مختلفی در نظریات محیطزیستی و حقوق حیوانات نمایان شود و در بحثهای سیاستگذاری محیطزیستی و حفاظت از منابع طبیعی تأثیرگذار باشد.
زیستگرایی به طور گستردهای به دو شکل اصلی مورد توجه قرار میگیرد: بیوسنتریزم و هیبرید بین بیوسنتریزم و اکوسنتریزم.
1. بیوسنتریزم (Biocentrism): این دیدگاه بر این اصل متمرکز است که همهٔ موجودات زنده، نه فقط انسان، ارزش معنوی و حقوق دارند. بیوسنتریزم به توسعهٔ یک ارزشگذاری غیرانسانمحور برای حیات میپردازد و معتقد است که انسان باید از حقوق حیاتی موجودات دیگر احترام بگذارد و آنها را نه به عنوان وسایلی برای تحقق اهداف انسانی، بلکه به عنوان اهداف خود به حساب آورد.
2. هیبرید بین بیوسنتریزم و اکوسنتریزم: این دیدگاه تلاش میکند تا ترکیبی از مزایای هر دو دیدگاه را ارائه دهد. این رویکرد تأکید دارد که باید به عنوان بخشی از یک جامعهٔ بیولوژیکی بزرگتر به حیات نگاه کرد، اما همچنین معتقد است که برخی موجودات یا اکوسیستمها به دلیل ارزشهای خاصی که برای انسان دارند، میتوانند ارزش بیشتری داشته باشند.
در نهایت، زیستگرایی به عنوان یک رویکرد فلسفی و اخلاقی، تأکید دارد که حفظ تنوع زیستی و ارزشگذاری منصفانهٔ به همهٔ موجودات زنده و محیطزیست اساسی است. این نگرش در بحثهای سیاستگذاری محیطزیستی، توسعه پایدار، حقوق حیوانات و اقدامات محافظتی تأثیرگذار است و به دنبال تعادلی بین نیازهای انسانی و حقوق بقیهٔ موجودات زنده میگردد.