مارمولک‌ها و دایناسورها هر دو به گروه بزرگی از جانوران به نام خزندگان (Reptiles) تعلق دارند، اما نسبت خویشاوندی آنها پیچیده‌تر از آن است که به سادگی بتوان گفت این دو گروه مستقیماً به هم مرتبط هستند. برای درک بهتر این رابطه، باید به تکامل و تاریخچه زیستی خزندگان نگاهی بیندازیم.
۱. خزندگان و اجداد مشترک
خزندگان گروهی از جانوران مهره‌دار هستند که شامل مارمولک‌ها، مارها، لاک‌پشت‌ها، تمساح‌ها و دایناسورها (از جمله پرندگان) می‌شوند. همه این جانوران از یک اجداد مشترک که حدود ۳۲۰ میلیون سال پیش در دوره کربونیفر می‌زیسته، تکامل یافته‌اند. این اجداد مشترک به گروهی به نام سیناپسیدها (Synapsids) و سوراپسیدها (Sauropsids) تعلق داشتند.
سوراپسیدها: این گروه شامل خزندگان مدرن (مانند مارمولک‌ها) و دایناسورها می‌شود.
سیناپسیدها: این گروه به پستانداران منتهی شدند.
بنابراین، مارمولک‌ها و دایناسورها هر دو به شاخه‌ای از سوراپسیدها تعلق دارند، اما از شاخه‌های متفاوتی از این گروه تکامل یافته‌اند.
۲. تفاوت بین مارمولک‌ها و دایناسورها
مارمولک‌ها: مارمولک‌ها به گروهی از خزندگان به نام سکوآماتا (Squamata) تعلق دارند که شامل مارها و مارمولک‌های بدون پا نیز می‌شود. این گروه در دوره ژوراسیک (حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش) ظاهر شدند.
دایناسورها: دایناسورها به گروهی به نام آرکوسورها (Archosaurs) تعلق دارند که شامل تمساح‌ها و پرندگان نیز می‌شود. دایناسورها در دوره تریاس (حدود ۲۳۰ میلیون سال پیش) پدیدار شدند.
بنابراین، مارمولک‌ها و دایناسورها از شاخه‌های متفاوتی از خزندگان تکامل یافته‌اند و اجداد مستقیم مشترکی ندارند.
۳. پرندگان: نوادگان دایناسورها
یکی از جالب‌ترین نکات در مورد دایناسورها این است که آنها منقرض نشده‌اند، بلکه به شکل پرندگان امروزی ادامه یافته‌اند. بر اساس شواهد فسیلی و ژنتیکی، پرندگان به گروهی از دایناسورها به نام تروپودها (Theropods) تعلق دارند. این بدان معناست که پرندگان نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده دایناسورها هستند، نه مارمولک‌ها.
۴. شباهت‌های ظاهری و تفاوت‌ها
شباهت‌ها: هم مارمولک‌ها و هم دایناسورها خزنده هستند، پوستی پولک‌دار دارند و تخم‌گذاری می‌کنند. این ویژگی‌ها در همه خزندگان مشترک است.
تفاوت‌ها: دایناسورها ساختار اسکلتی متفاوتی داشتند، مانند پاهای عمودی زیر بدنشان (مشابه پستانداران و پرندگان)، در حالی که مارمولک‌ها پاهایی به طرفین دارند. همچنین، دایناسورها اغلب اندازه‌های بسیار بزرگ‌تری داشتند و برخی از آنها پر داشتند.
۵. نتیجه‌گیری
مارمولک‌ها و دایناسورها هر دو به گروه خزندگان تعلق دارند، اما از شاخه‌های متفاوتی از این گروه تکامل یافته‌اند. مارمولک‌ها به گروه سکوآماتا تعلق دارند، در حالی که دایناسورها به گروه آرکوسورها تعلق دارند. نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده دایناسورها، پرندگان هستند، نه مارمولک‌ها. بنابراین، اگرچه مارمولک‌ها و دایناسورها از نظر تکاملی به هم مرتبط هستند، اما نسبت خویشاوندی مستقیمی بین آنها وجود ندارد.
